Məhsulun Vitrindəki Qiyməti İlə Kassadakı Qiymət fərqi: İstehlakçı Hüquqları və Satıcının Öhdəlikləri

Hər birimiz alış-veriş zamanı bu vəziyyətlə qarşılaşmışıq: mağazada məhsulun üzərində bir qiymət yazılıb, amma kassada ondan fərqli, daha yüksək məbləğ çıxır. Bəs bu halda istehlakçının hüquqları nələrdir? Satıcı hansı məsuliyyəti daşıyır? Və qanunvericilik bu məsələni necə tənzimləyir?

“Məhsulun vitrindəki qiyməti ilə kassadakı qiymət fərqi” halları təkcə istehlakçı üçün deyil, həm də satıcı üçün mülki məsuliyyət, inzibati məsuliyyət və etimadın sarsılması etimad itkisi riskləri yaradır.

Bu yazıda bu məsələnin hüquqi əsaslarını, istehlakçı hüquqlarını qoruyan qanunları, satıcıların öhdəliklərini, məhkəmə təcrübəsini və praktik addımları izah edəcəyik.

1. Hüquqi Əsaslar: Qiymət Fərqi Nə Deməkdir?

1.1 Qanunvericilik baxımından qiymət

Azərbaycanda malların qiymətinin göstərilməsi və satışı “İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Qanun və “Ticarət fəaliyyəti haqqında” Qanun ilə tənzimlənir.
(e-qanun.az – 1113-IQ)

Bu qanunlara əsasən:

• Mağazada və ya onlayn satış platformasında məhsulun üzərində göstərilən qiymət satış təklifidir.
• Qiymət etiketi (vitrin qiyməti) satıcının alıcıya rəsmi təklifi sayılır.
• Kassadakı qiymət etiketi ilə fərqlilik yaranarsa, bu təklifin dəyişdirilməsi kimi qiymətləndirilir və alıcının razılığı olmadan dəyişdirilə bilməz.
  

1.2 Qiymət etiketi hüquqi baxımdan “razılaşma təklifi”dir

Mağazada qiymətləndirilmiş malın üzərindəki etiket “oferta” — yəni rəsmi təklif hesab olunur.
Bu o deməkdir ki, alıcı məhsulu vitrində göstərilən qiymətə görə almaq istədikdə, satıcı bu təklifi geri çəkə bilməz və qiyməti dəyişdirmək hüququ yoxdur.

Başqa sözlə: etiketdə göstərilən qiymət qanuni əsas sayılır.

2. İstehlakçının Hüquqları

2.1 İstehlakçının əsas hüquqları

“İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Qanunun 3-cü maddəsinə əsasən, hər bir istehlakçı aşağıdakı hüquqlara malikdir:

• Dəqiq və düzgün məlumat almaq hüququ;
• Qiymət və keyfiyyət barədə düzgün məlumatın göstərilməsi hüququ;
• Saxtalaşdırılmış və ya yanlış təqdim edilmiş məhsullardan qorunmaq hüququ;
• Zərər vurulduqda kompensasiya tələb etmək hüququ.

2.2 Qiymət fərqi yaranarsa, hansı qiymət keçərlidir?

Bu, çox vacib sualdır. Qanunvericiliyə görə, “Əgər vitrindəki qiymət ilə kassadakı qiymət fərqlidirsə, istehlakçı üçün daha sərfəli olan qiymət tətbiq edilməlidir.” Yəni, kassada daha yüksək qiymət çıxsa belə, satıcı vitrindəki qiymətə satmaq məcburiyyətindədir.

2.3 İstehlakçı nə etməlidir?

Əgər belə vəziyyətlə qarşılaşsanız:

1. Kassirdən qiymət fərqinin səbəbini soruşun.
2. Vitrin etiketi və ya şəkil çəkib sübut saxlayın.
3. Mağaza rəhbərliyinə yazılı şəkildə müraciət edin.
4. Əgər nəticə alınmazsa, İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Xidmətinə (competition.gov.az) şikayət edin.

Bu proses mülki məsuliyyət mexanizmi ilə dəstəklənir və zərər çəkmiş şəxs kompensasiya tələb edə bilər.

3. Satıcının Öhdəlikləri və Məsuliyyəti

3.1 Satıcının əsas öhdəlikləri

Qanunvericiliyə əsasən, satıcı aşağıdakı öhdəlikləri daşıyır:

• Hər bir məhsulun qiymət etiketini aydın, oxunaqlı və düzgün şəkildə göstərmək;
• Qiymət dəyişikliklərini dərhal etiketi yeniləməklə əks etdirmək;
• Kassada tətbiq olunan qiymətləri sistematik olaraq vitrindəki qiymətlərlə uyğunlaşdırmaq;
• İstehlakçının aldatma riski olmadan məlumatlı qərar verməsini təmin etmək.

3.2 Qiymət fərqi halında məsuliyyət

Əgər satıcı:

• Etiketi yeniləməyibsə;
• Əlavə rüsum və ya “xəta” adı ilə fərqli qiymət tələb edirsə;
• Qəsdən qiyməti manipulyasiya edirsə

onda bu, istehlakçının aldadılması və qanun pozuntusu sayılır.

Bu halda İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 447-ci  maddəsinə əsasən, satıcıya və ya mağazaya qarşı inzibati cərimə tətbiq oluna bilər:

• Fərdi sahibkar üçün — 350 AZN-dən 500  AZN-ə qədər
•  Vəzifəli şəxs üçün — 1500 AZN-dən 3000 AZN-ə qədər
• Hüquqi şəxs üçün- 4000 AZN-dən 6000 AZN-ə qədər

3.3 Mülki məsuliyyət

Əgər alıcı artıq məhsulu daha baha qiymətə alıbsa, sonra fərqi müəyyən edirsə — satıcı fərqi geri qaytarmalıdır. Bu qayda Mülki Məcəllənin “əsassız varlanma” prinsipi ilə tənzimlənir.
Yəni, artıq ödənilmiş məbləğ qaytarılmalıdır.

4. Onlayn Satışlarda Qiymət Fərqi

Son illərdə “onlayn mağazalar” və “e-commerce platformalarında da oxşar hallar geniş yayılıb.
Məsələn, saytda bir məhsul 49.90 AZN göstərilir, amma checkout mərhələsində 54.90 AZN çıxır.

Bu vəziyyətlərdə də eyni hüquqi prinsip qüvvədədir:

Saytda göstərilən qiymət istehlakçı üçün hüquqi təklif (oferta) hesab olunur.

Əgər satıcı sonradan “səhv yazılıb” arqumenti gətirirsə, bu, yalnız açıq texniki səhv sübut edilərsə qəbul olunur. Məsələn, “49.90 AZN” əvəzinə “4.90 AZN” yazılıbsa və bu, aydın görünürsə.
Amma real fərqlər (məsələn, 49.90 → 54.90) bu kateqoriyaya düşmür və istehlakçının hüququ qorunur.

5. Məhkəmə və Dövlət Təcrübəsi

5.1 Yerli təcrübə

İqtisadiyyat Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət Xidməti hər il onlarla mağazaya qarşı qiymət manipulyasiyası və yanlış etiketləmə ilə bağlı tədbirlər görür.
Məsələn, 2023-cü ildə Bakıdakı böyük supermarket şəbəkələrindən biri “aksiya bitib” bəhanəsi ilə kassada fərqli qiymət tətbiq etdiyinə görə 2000 AZN cərimə almışdı. (report.az)

5.2 Beynəlxalq praktika

• Avropa Birliyi – “Consumer Rights Directive”ə görə, vitrin qiyməti hüquqi baxımdan bağlayıcı sayılır.
• Türkiyə – “6502 Sayılı Tüketici Kanunu”na əsasən, qiymət fərqi yaranarsa, istehlakçıya ən aşağı qiymət tətbiq edilməlidir. (resmigazete.gov.tr)
• ABŞ – Federal Trade Commission (FTC) qiymət saxtakarlığı və yanlış etiketləmə hallarında ictimai cərimələr tətbiq edir. (ftc.gov)

6. Praktik Tövsiyələr

İstehlakçılar üçün

1. Qiymət etiketini yoxlayın — kassaya getmədən öncə məhsulun üzərindəki qiyməti foto çəkin.
2. Daha baha çıxarsa, tələb edin — vitrindəki qiymət hüquqi baxımdan üstün sayılır.
3. Qəbzi saxlayın — sonradan hüquqi sübut kimi istifadə edə bilərsiniz.
4. Şikayət edin — competition.gov.az və ya istehlakçıların hüquqlarını müdafiə edən qurumlara müraciət edin.
5. İctimai maarifləndirmədə iştirak edin — sosial mediada təcrübənizi paylaşmaq digər istehlakçılara kömək edir.

Satıcılar üçün

1. Qiymət etiketlərini gündəlik yeniləyin.
2. Elektron kassaları sinxronlaşdırın.
3. Aksiya bitdikdə etiketləri dərhal dəyişin.
4. İşçi heyətini maarifləndirin.
5. İstehlakçılara şəffaf məlumat verin — bu, hüquqi riskləri azaldır və brend etibarını qoruyur.

7. Nəticə

“Məhsulun vitrindəki qiyməti ilə kassadakı qiymət fərqi” halları bəzən xırda texniki səhv kimi görünə bilər, amma əslində istehlakçı hüquqlarının pozulması deməkdir.
Qanun açıq şəkildə bildirir ki, vitrində göstərilən qiymət alıcı üçün əsasdır, və satıcı həmin qiymətə satış etməyə borcludur.

İstehlakçının maariflənməsi, satıcının şəffaf davranışı və dövlət nəzarətinin gücləndirilməsi bu sahədə ədalətli bazar mühitini qoruyur.

Əgər bu mövzu üzrə oxşar hallarla rastlaşmısınızsa və hüquqi dəstəyə ehtiyacınız varsa, arbitro.az -a müraciət edə bilərsiniz.