Vergidən Yayınma Nədir?

Vergidən Yayınma – Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 213-cü maddəsinə əsasən, vergiləri, işsizlikdən sığorta və ya məcburi dövlət sosial sığorta haqlarını ödəməkdən yayınma cinayət hesab olunur.

İstinad linki.

Lakin hər ödənilməyən vergi avtomatik olaraq cinayət hesab edilmir. Konstitusiya Məhkəməsinin şərhinə görə, cinayət tərkibinin yaranması üçün əməldə mütləq “qəsd” (niyyət) olmalıdır. Yəni, şəxs bilərəkdən aşağıdakıları etməlidir:

• Gəlirlərini bəyannamədə göstərmir;
• Gəlirləri azaldır və ya xərcləri süni şəkildə şişirdir;
• Vergi hesabatlarını ümumiyyətlə təqdim etmir;
• Mühasibat sənədlərini saxtalaşdırır.

Bu əməllər nəticəsində dövlət büdcəsinə külli miqdarda ziyan dəyərsə, bu, artıq inzibati xəta yox, cinayət məsuliyyəti yaradır.

Bu məqalədə “vergidən yayınma”, “Vergidən yayınmağın hüquqi nəticələri nələrdir?” və ən əsası isə “Rəsmi sənədlərdə adı olmayan, lakin faktiki rəhbərlərin cinayət məsuliyyəti” barədə ətraflı danışacağıq.

“Kağız üzərində mən yoxam” Rahatlığı Bitdi

Azərbaycan biznes mühitində illərdir formalaşmış yanlış bir stereotip mövcuddur: “Şirkəti mən idarə edirəm, pulları mən qazanıram, amma rəsmi sənədlərdə direktor kimi başqa bir tanışımın adı gedir. Deməli, vergi problemləri yaranarsa, məsuliyyəti o daşıyacaq, mən isə kənarda qalacağam.”

Əgər siz də bu cür düşünürsünüzsə, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumunun son qərarlarından biri sizin üçün ciddi xəbərdarlıq olmalıdır. Qanunvericilik artıq “pərdə arxasında” gizlənən əsl sahibkarları da hədəf alır.

“Faktiki Rəhbər” Kimdir və Niyə Məsuliyyət Daşıyır?

Goranboy rayon məhkəməsinin müraciəti əsasında Konstitusiya Məhkəməsi çox vacib bir məqama aydınlıq gətirdi. Məsələ ondadır ki, Cinayət Məcəlləsinin 213-cü maddəsində cinayətin subyekti (kimin cəzalandırılacağı) konkret göstərilməyib.

Məhkəmə Vergi Məcəlləsinin 78.3 və 78.4-cü maddələrinə istinad edərək müəyyən etdi ki:

“Hüquqi şəxsin həyata keçirdiyi sahibkarlıq fəaliyyəti nəticəsində faktiki gəlirlər əldə edən, onun pul vəsaitinə, əmlakına faktiki sərəncam verən şəxs vergi ödəyicisi qismində vergi öhdəliklərini yerinə yetirən şəxs hesab edilir.”

Bu o deməkdir ki, istintaq orqanları üçün kağız üzərində kimin direktor olması həlledici deyil. Əsas sual budur: Pulu kim idarə edir?

Faktiki rəhbər (sahibkar) aşağıdakı hallarda birbaşa cinayət məsuliyyəti daşıyır:

1. Şirkətin maliyyə axınlarına nəzarət edirsə;
2. Vergidən yayınmaq üçün göstərişləri o verirsə;
3. Mənfəəti faktiki olaraq o mənimsəyirsə.

Qərarın əsas mahiyyəti budur: Siz vergi öhdəliyini başqasının (nominal direktorun) üzərinə atmaqla vergidən yayınıb, kənara çəkilə bilməzsiniz.

Bəs “Nominal Direktorun” (Rəsmi Rəhbərin) Taleyi Necə Olur?

Tutaq ki, bir işçinizə və ya qohumunuza maaş verib, onu şirkətə rəsmi direktor təyin etmisiniz, amma bütün işləri özünüz görürsünüz. Vergidən yayınma aşkarlandıqda həmin “kağız üzərindəki” direktoru nə gözləyir?

Konstitusiya Məhkəməsi burada iki fərqli nəticə müəyyən edir:

Nəticə A: Rəsmi rəhbər aldadılıb (Məsuliyyətsiz). Əgər rəsmi direktor faktiki rəhbər tərəfindən aldadılıbsa, şirkətin “qara mühasibatlığından” xəbəri olmayıbsa və idarəetmədə iştirak etməyibsə, o, vergidən yayınmaya görə cinayət məsuliyyətinə cəlb EDİLƏ BİLMƏZ. Çünki onun əməlində cinayət qəsdi yoxdur.

Nəticə B: Rəsmi rəhbər cinayətə şərikdir (Məsuliyyətli). Əgər rəsmi direktor hər şeyi bilirdisə, faktiki rəhbərlə razılaşaraq sənədləri imzalayıbsa və vergidən yayınılmasına göz yumubsa, o zaman hər iki şəxs məsuliyyətə cəlb olunur. Bu halda rəsmi direktor cinayətin iştirakçısı (icraçı və ya köməkçi) qismində cəzalandırılır.

Vergidən Yayınmanın Cəzası Nədir?

Cinayət Məcəlləsinin 213-cü maddəsinə əsasən, vergidən yayınma halları üçün sərt cəzalar nəzərdə tutulub. Cəza növü yayınlan məbləğin miqdarından və əməlin təkrar törədilib – törədilməməsindən asılı olaraq dəyişir:

• Cərimələr: Vurulmuş ziyanın bir neçə qatı miqdarında cərimələr.
• İslah işləri: Müəyyən müddətə qazancın bir hissəsinin dövlətə ödənilməsi.
• Azadlıqdan məhrumetmə: Xüsusilə külli miqdarda (və ya mütəşəkkil dəstə tərəfindən) törədildikdə, real həbs cəzası tətbiq olunur.

Unutmayın ki, cinayət məsuliyyətindən əlavə, vergi orqanı yayınmış məbləği, hesablanmış faizləri və maliyyə sanksiyalarını da şirkətdən tələb edəcək.

“Faktiki Rəhbər” Necə Sübut Edilir?

Çoxları düşünür ki, “Mənim imzam heç yerdə yoxdur, sübut edə bilməzlər”. Lakin bu, yanlış düşüncədir. Müasir istintaq metodları aşağıdakı sübutları toplayaraq sizin faktiki rəhbər olduğunuzu üzə çıxara bilər:

1. Şahid ifadələri: İşçilərin “Biz tapşırığı direktordan yox, filankəsdən alırdıq” deməsi.
2. Elektron yazışmalar: WhatsApp, e-poçt vasitəsilə verilən maliyyə tapşırıqları.
3. Bank əməliyyatları: Şirkət hesabından çıxarılan vəsaitin kimin şəxsi ehtiyaclarına xərclənməsi.
4. Kamera görüntüləri və ofisə giriş-çıxış: İdarəetməni kimin həyata keçirdiyini göstərən faktlar.

Konstitusiya Məhkəməsi vurğulayır ki, məsuliyyətə cəlb etmə məsələsi toplanmış sübutların məcmusuna görə həll edilir.

Vergidən yayınma – qısa müddətdə qazanc kimi görünsə də, uzun müddətdə biznesin iflası və azadlığın itirilməsi ilə nəticələnən təhlükəli bir yoldur. Konstitusiya Məhkəməsinin son qərarı bir daha sübut etdi ki, dövlət vergi intizamına nəzarəti ən yüksək səviyyədə həyata keçirir və “gizli sahibkar” sxemləri artıq işləmir.

Tövsiyələrimiz:

• Şirkətinizin idarəetmə strukturunu şəffaflaşdırın.
• Vergi planlamasını “yayınma” üzərində yox, qanuni güzəştlər üzərində qurun.
• Mühasibatlığınızın və sənədləşmənizin vergi auditini mütəmadi həyata keçirin.

Əgər şirkətinizin vergi öhdəlikləri, rəhbərliyin məsuliyyəti və ya qarşılaşdığınız vergi yoxlamaları ilə bağlı suallarınız varsa, peşəkar hüquqi dəstək almaq üçün Arbitro şirkəti ilə əlaqə saxlaya bilərsiniz.