Gizli Səs Yazma Məhkəmədə Sübut Sayılırmı?

Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə və Konstitusiya Məhkəməsinin təcrübəsinə əsaslanaraq bu suala cavab vermək üçün məsələyə hərtərəfli yanaşmaq lazımdır. Ənənəvi yanaşma gizli səs yazmanın şəxsi toxunulmazlıq hüququnun pozulması hesab edildiyi üçün sübut kimi qəbul edilməməsi idi. Lakin sonrakı hüquqi təcrübə, xüsusən də Konstitusiya Məhkəməsinin müvafiq qərarları bu məsələyə aydınlıq gətirmişdir.

Mülki Prosessual Məcəllənin Tələbləri

Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin (MPM) 76.3-cü maddəsi açıq şəkildə qeyd edir ki, qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə olunmasına yol verilmir. Bu müddəa əsasən, şəxslərin Konstitusiya ilə təmin edilmiş hüquqlarının, xüsusən də şəxsi toxunulmazlıq hüququnun pozulması nəticəsində əldə edilən materiallara şamil edilir.

MPM-in 95-ci maddəsinə əsasən isə, səs və ya video yazıları təqdim edən tərəf onların nə vaxt, kim tərəfindən və hansı şəraitdə yazılmasını göstərməyə borcludur. Həmçinin, bu maddə qanunla icazə verilən hallar istisna olmaqla, gizli yolla əldə edilmiş səs və ya video yazılardan sübut kimi istifadə olunmasını qadağan edir.

Konstitusiya Məhkəməsinin Fərqli Təcrübəsi

Məsələnin mühüm dönüş nöqtəsi Konstitusiya Məhkəməsinin formalaşdırdığı təcrübədir. Məhkəmə qərarına əsasən:

• Şəxs tərəfindən əqdin qarşı tərəfinin bildirdiyi iradə ifadələrini əks etdirən danışıqların, həmin münasibət barəsində yaranan hüquqi mübahisənin həllində istifadə olunması öz-özlüyündə şəxsi toxunulmazlıq hüququna qəsd kimi qiymətləndirilə bilməz.
• Bu danışıqlar əqdin tərəfləri üçün sirr deyil və aralarındakı hüquqi münasibətlə bağlı yazılı mətndən fərqlənmir.
• Bu baxımdan, başqa şəxslə deyil, birbaşa əlaqədar tərəflər arasında olan danışıqların mülki mübahisənin həlli zamanı sübut kimi istifadə edilməsi MPM-in 76.3-cü maddəsi ilə nəzərdə tutulan qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübut hallarına aid edilə bilməz.

Nəticə: Əgər səs yazısı birbaşa əqdlə bağlıdırsa və söhbətdə iştirak edən tərəflərdən biri tərəfindən qeydə alınıbsa, bu, mülki mübahisənin həllində sübut kimi qəbul edilə bilər. Bu, xüsusilə şifahi borc müqavilələri və ya öhdəliklərin icrası ilə bağlı yaranan mübahisələr üçün əhəmiyyətlidir.

İcazəsiz Səs Yazma və Şəxsi Həyatın Gizliliyi

Konstitusiya Məhkəməsinin bu yanaşması, şəxsi həyatın gizliliyini qorumaq məfhumu ilə öz prosessual hüquqlarını realizə etmək arasındakı incə sərhəddi müəyyən edir.

Konstitusiya Təminatları

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 32-ci maddəsinə görə:

• Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında məlumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir.
• Qanunla müəyyən edilmiş hallar istisna olmaqla, heç kəs onun xəbəri olmadan və ya etirazına baxmadan izlənilə bilməz, video və foto çəkilişinə, səs yazısına və digər bu cür hərəkətlərə məruz qoyula bilməz.

Bu maddə şəxsi həyata müdaxilənin, səs yazısının şəxsin iradəsi xaricində istifadə olunmasının yolverilməzliyini prinsip olaraq təsbit edir.

Gizli səs yazma Cinayət Məsuliyyəti yarada bilərmi?

Gizli səs yazma yalnız mülki-prosessual deyil, həm də cinayət-hüquqi məsuliyyət yarada bilər:

Mühüm Qeyd: Cinayət Məcəlləsinin bu maddələri şəxsi həyatın sirri olan, məsələn, başqa şəxslərin telefon danışıqlarının dinlənilməsi və qeydə alınması və ya sirr təşkil edən məlumatların toplanılması hallarını nəzərdə tutur. Əgər bir tərəfin digər tərəflə olan, sırf mübahisə predmeti (məsələn, borc) ilə bağlı danışığı qeydə alınırsa, bu, cinayət tərkibi kimi qiymətləndirilmir. Sərhəd qeydə alınan məlumatın şəxsi sirr olub-olmaması və qeydin məqsədidir.

Texnologiya və Hüquq

“Call recorder” kimi proqramlar vasitəsilə icazəsiz səs yazılarının aparılması qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallarda qadağandır. Bu cür vasitələrdən istifadə etməklə şəxsin şəxsi həyatının gizli sahəsinə aid olan məlumatları əldə etmək və istifadə etmək yolverilməzdir.

Yekun Hüquqi Nəticə

Mülki məhkəmə icraatında gizli səs yazmanın sübut kimi qəbul edilib-edilməməsi aşağıdakı iki mühüm amillə müəyyən olunur:

1. Qeydin Məzmunu və Məqsədi: Səs yazısı birbaşa iddia predmetinə, yəni əqd münasibətlərinə (məsələn, borcun etirafı, müqavilə şərtlərinin müzakirəsi) aiddirsə və şəxsi həyatın sirri kateqoriyasına daxil deyilsə, Konstitusiya Məhkəməsinin təcrübəsinə uyğun olaraq sübut kimi qəbul edilməsi mümkündür.
2. Qeydə Alan Şəxs: Qeydə alan şəxs danışıqda iştirak edən tərəflərdən biridirsə, bu, şəxsi toxunulmazlıq hüququnun pozulması kimi təfsir edilməyə bilər. Çünki danışıq tərəflər üçün sirr deyil.

MPM-in 95-ci maddəsinə əsasən, bu cür sübutların qəbulu zamanı məhkəmə səs yazısının hansı şəraitdə və kim tərəfindən yazılmasını yoxlamalı, onun qanuni yolla əldə olunmasına əmin olmalıdır.Yekun olaraq qeyd edək ki, telefon danışıqlarına qulaq asma, səs və ya video yazı aparma sizə heç zaman başqasının həyatına müdaxilə imkanı vermir. Hər bir şəxsin şəxsi həyatı dövlət tərəfindən müdafiə olunur. Mülki mübahisələrdə Gizli səs yazma və ümumən icazəsiz səs yazma qayda olaraq qadağandır və cinayət-hüquqi nəticələr doğura bilər.

Qanun qarşısında öz hüquqlarınızı bilmək və onları effektiv müdafiə etmək üçün ARBITRO-nun hüquqi xidmətləri bölməsində təqdim olunan təmsilçilik, məhkəmə və inzibati işlər üzrə xidmətlərdən faydalana bilərsiniz.