Yol Polisi Hansı Hallarda Sürücünü Nəqliyyat Vasitəsinin İdarəsindən Kənarlaşdıra Bilər?

Hər bir sürücü üçün yol polisi ilə qarşılaşma adi, amma diqqət tələb edən bir vəziyyətdir. Bəzən patrul əməkdaşı sürücünü nəqliyyat vasitəsinin idarəsindən kənarlaşdırır və bu zaman sual yaranır:
“Yol polisi bunu hansı hallarda qanuni şəkildə edə bilər?”

Əslində, bu məsələ “Yol hərəkəti haqqında” Qanun və İnzibati Xətalar Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Qanuna görə, yol polisi yalnız konkret hallarda, rəsmi prosedura əsasən və protokol tərtib etdikdən sonra sürücünü idarəetmədən uzaqlaşdıra bilər.

Bu yazıda həmin halları, qanuni istinadları, sürücünün hüquqlarını və yol polisinə qarşı hansı halda hüquqi müdafiə mexanizmlərinin işə düşdüyünü izah edəcəyik.

1. Hüquqi Əsaslar

1.1 Normativ baza

Sürücünün idarəetmədən kənarlaşdırılması Azərbaycan Respublikasının “Yol hərəkəti haqqında” Qanununun 52-ci maddəsi və İnzibati Xətalar Məcəlləsinin (İXM) 96-cı maddəsi əsas olmaqla digər  müvafiq bəndlərilə tənzimlənir.

Əsas istinadlar:

• “Yol hərəkəti haqqında” Qanun, Maddə 52
• İXM Maddə 333.1–333.5 (Nəqliyyat vasitələrinin idarə edilməsindən uzaqlaşdırılma qaydaları)
• DİN-in 2021-ci il tarixli Təlimatı — yol hərəkəti nəzarətinin həyata keçirilməsi zamanı videoqeydiyyatın məcburiliyi haqqında

Bu sənədlər göstərir ki, idarəetmədən uzaqlaşdırma yalnız qanunla müəyyən edilmiş əsaslar mövcuddursa mümkündür. Yol polisi sürücünü “şübhələnirəm” deyə maşından endirə bilməz — bunun üçün fakt və sübut olmalıdır.

2. İdarəetmədən Kənarlaşdırılma Halları

Yol polisi aşağıdakı 6 əsas halda sürücünü idarəetmədən kənarlaşdıra bilər:

2.1 Spirtli içki və ya narkotik vasitənin təsiri altında idarəetmə

Əgər sürücü:

• Spirtli içki, narkotik və ya psixotrop maddə qəbul etmiş vəziyyətdədirsə,
• Və yanında sürücülük vəsiqəsi olan sərnişin yoxdursa —

bu halda yol polisi onu idarəetmədən uzaqlaşdırmaq və nəqliyyat vasitəsini dayanacağa aparmaq hüququna malikdir.

Bu zaman:

• Alkoqol testi DİN-in sertifikatlı cihazı ilə yerində aparılmalıdır.
• Sürücü testi rədd edərsə, bu, İXM 343-cü  maddəsinə əsasən, sürücülük hüququnun 6 aydan 1 ilədək məhdudlaşdırılması ilə nəticələnə bilər.

İstinad: İXM Maddə 333.1

2.2 Nəqliyyat vasitəsinin dövlət qeydiyyat nişanları olmadıqda və ya saxta olduqda

Əgər avtomobilin:

• Dövlət qeydiyyat nişanı yoxdur,
• Saxta və ya qeyri-standart nişan quraşdırılıb,
• Nişanlar görünmür və ya dəyişdirilibsə

polis sürücünü idarəetmədən kənarlaşdırmaq və nəqliyyat vasitəsini cərimə meydançasına aparmaq səlahiyyətinə malikdir.

Bu hal yol hərəkətinin təhlükəsizliyi və şəffaflığını pozduğu üçün inzibati məsuliyyət yaradır.

2.3 Sürücülük vəsiqəsi və ya etibarnamə olmadıqda

Əgər sürücünün:

• Sürücülük vəsiqəsi,
• Avtomobilin idarəsinə dair etibarnamə və ya icarə müqaviləsi yoxdur,

polis sürücünü idarəetmədən uzaqlaşdırmaq və sənədləri təqdim edənədək nəqliyyat vasitəsini mühafizə dayanacağına göndərmək hüququna malikdir.

Bu hal inzibati xətadır və protokol tərtib olunmadan kənarlaşdırma qanunsuz sayılır.

2.4 Ban şüşələrinin qanunsuz tündləşdirilməsi

Əgər nəqliyyat vasitəsinin ban şüşələrinə qanunla icazə verilməyən örtüklər (plyonka, reflektor və s.) çəkilibsə, polis sürücünü idarəetmədən kənarlaşdıra bilər.

Lakin bu zaman aşağıdakı şərtlər yerinə yetirilməlidir:

• Sürücüyə tündləşmənin ölçülməsi aktı təqdim edilməlidir.
• Ölçmə sertifikatlı cihazla aparılmalıdır.
• Sürücü aktın surətini tələb etmək hüququna malikdir.

2.5 Xüsusi səs və sayrışan işıq siqnallarının qanunsuz qoşulması

Yalnız xüsusi təyinatlı avtomobillər (polis, təcili yardım, yanğınsöndürmə və s.) sayrışan işıq və çoxavazlı siqnallardan istifadə edə bilər.

Əgər:

• Mülki nəqliyyat vasitəsində bu sistemlər icazəsiz quraşdırılıbsa,
• Sürücü onları qoşaraq hərəkət edirsə

polis dərhal idarəetmədən uzaqlaşdırmaq və avadanlığı müsadirə etmək hüququna malikdir.

2.6 Saxta qeydiyyat nişanı ilə idarəetmə

Əgər sürücü başqa nəqliyyat vasitəsinə məxsus dövlət qeydiyyat nişanı ilə hərəkət edirsə, bu artıq cinayət tərkibli hal sayılır.

Belə halda:

• Polis sürücünü idarəetmədən uzaqlaşdırır,
• Protokol və hadisə aktı tərtib edir,
• Avtomobil saxlanılır və ekspertizaya göndərilir.

3. Qanuni Prosedur: Polis Necə Hərəkət Etməlidir?

Yol polisi sürücünü idarəetmədən uzaqlaşdırarkən aşağıdakı qanuni prosedura əməl etməlidir:

1. Səbəbi izah etməli və hüquqi əsas göstərməlidir;
2. Videoqeydiyyat aparmalı və hadisəni sənədləşdirməlidir;
3. Protokol tərtib etməli və sürücüyə surətini verməlidir;
4. İdarəetmədən uzaqlaşdırmanı şahid və ya video sübutla rəsmiləşdirməlidir;
5. Nəqliyyat vasitəsini saxlayarsa, sürücüyə onun saxlanma yeri və qaytarılma proseduru barədə məlumat verməlidir.

Əgər bu addımların hər hansı biri pozulubsa, sürücü bu hərəkəti qanunsuz saydıra bilər.

4. Sürücünün Hüquqları

Sürücü aşağıdakı hüquqlara malikdir:

• Polis əməkdaşından xidmət vəsiqəsini tələb etmək;
• Protokolun surətini almaq;
• Prosesin video və ya audio qeydini aparmaq;
• Əgər qanunsuz hərəkətə məruz qalıbsa, Daxili İşlər Nazirliyinə və ya məhkəməyə şikayət etmək.

Sürücü, həmçinin, yol polisi tərəfindən təzyiq, əsassız saxlanılma, təhqir və ya videoqeydin dayandırılması hallarını insan hüquqları pozuntusu kimi qiymətləndirib prokurorluğa müraciət edə bilər.

İstinad: DİN – Vətəndaş hüquqları qaydası

5. Yol Polisinin Məsuliyyəti

Əgər polis:

• Qanunsuz əsasla sürücünü idarəetmədən uzaqlaşdırırsa,
• Protokolsuz və ya videoqeydsiz əməliyyat aparırsa,
• Sürücüyə akt təqdim etmirsə —

bu, vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə sayılır və DİN-in daxili nəzarəti tərəfindən araşdırılır.

Bəzi hallarda bu, inzibati məsuliyyət və xidmət intizamı pozuntusu ilə nəticələnir.
Sürücü şikayəti -902 DİN-in qaynar xətti və ya vasitəsilə edə bilər.

6. Praktik Nümunələr

Nümunə 1:

Sürücü spirtli içki qəbul etmədən “sərxoş görünüşü” bəhanəsi ilə idarəetmədən uzaqlaşdırılıb.
Polis alko-test aparmayıb və videoqeyd yoxdur.
Nəticə: Məhkəmə bu hərəkəti qanunsuz hesab edib, sürücünün hüquqları bərpa olunub.

Nümunə 2:

Sürücü tünd şüşəyə görə saxlanılıb, lakin polis ölçü cihazı təqdim etməyib.
Sürücü aktın surətini tələb edib və inzibati cərimə ləğv olunub.

Bu nümunələr göstərir ki, sürücü hüquqlarını bilirsə, özünü qorumaq mümkündür.

7. Nəticə

Yol polisi yalnız qanunla müəyyən edilmiş hallarda sürücünü idarəetmədən uzaqlaşdıra bilər.
Bu hallar əsasən spirtli içki və ya narkotik təsiri, sənədsizlik, saxta nişan, tünd şüşə, qanunsuz siqnallar və saxta qeydiyyat hallarıdır.

Hər bir halda polis protokol tərtib etməli, videoqeyd aparmalı və sürücüyə aktın surətini təqdim etməlidir.
Sürücü isə prosesi videoqeyd edə, şikayət hüququndan istifadə edə və öz hüquqlarını tələb edə bilər.

Yol hərəkəti təhlükəsizliyi həm polis, həm də sürücü üçün hüquq çərçivəsində baş verməlidir — qanun hər iki tərəfin müdafiəsidir.

Qanun qarşısında öz hüquqlarınızı bilmək və onları effektiv müdafiə etmək üçün ARBITRO-nun hüquqi xidmətləri bölməsində təqdim olunan təmsilçilik, məhkəmə və inzibati işlər üzrə xidmətlərdən faydalana bilərsiniz.