Azad ticarət zonaları nədir?
Azad ticarət zonaları (ATZ) – müəyyən ərazidə dövlətin vergi, gömrük və inzibati güzəştlər tətbiq etdiyi, ixrac və idxal əməliyyatlarının sərbəst aparıldığı xüsusi iqtisadi ərazilərdir. Burada fəaliyyət göstərən şirkətlər üçün vergi dərəcələri azaldılır, gömrük rüsumları ləğv olunur və inzibati prosedurlar sadələşdirilir. Məqsəd — ticarəti canlandırmaq, xarici sərmayəni cəlb etmək və iqtisadi inkişafı sürətləndirməkdir.
Azad ticarət zonalarının tarixi
Azad ticarət zonalarının ideyası ilk dəfə 1934-cü ildə ABŞ-da qəbul edilən “Foreign Trade Zones Act” qanunu ilə formalaşıb. Qanuna əsasən, hər bir rəsmi limanda ən azı bir azad ticarət zonası yaradıla bilərdi.
Bu təşəbbüsün əsas məqsədi:
- Ticarət əməliyyatlarını sürətləndirmək,
- İdxal və ixrac proseslərini asanlaşdırmaq,
- Yerli istehsalı və məşğulluğu artırmaq idi.
Sonrakı illərdə bu model Avropa, Asiya və Latın Amerikası ölkələrində də uğurla tətbiq olundu. Hazırda dünyada 600-dən çox azad liman və 4000-ə yaxın azad ticarət zonası fəaliyyət göstərir.
Duty Free mağazalar – azad ticarət zonalarının ən məşhur forması
Hər bir beynəlxalq hava limanında rast gəldiyimiz “Duty Free” mağazaları azad ticarət zonalarının gündəlik həyatdakı ən real nümunəsidir.
Bu mağazalarda mallar gömrük və əlavə dəyər vergisindən azaddır. Sərnişinlər ölkəyə daxil olmadan və ya çıxmadan əvvəl bu malları güzəştli qiymətə ala bilirlər. Beləliklə, duty free zonaları həm istehlakçı üçün sərfəlidir, həm də ölkə üçün gəlir mənbəyinə çevrilir.
Azad ticarət zonalarının iqtisadi faydaları nələrdir?
Azad iqtisadi zonaların yaradılması ölkələrə bir sıra iqtisadi üstünlüklər qazandırır:
- Xarici sərmayələrin cəlbi: Vergi və gömrük güzəştləri beynəlxalq şirkətləri bu zonalarda investisiya qoymağa həvəsləndirir.
- Yeni iş yerlərinin yaradılması: İstehsal, logistika və xidmət sektorlarında minlərlə yeni iş imkanı yaranır.
- Texnologiya və bilik ötürülməsi: Xarici şirkətlər yerli bazara yeni texnologiyalar və menecment modelləri gətirir.
- İxracın artması: Zonalar adətən ixrac yönümlü istehsal üçün yaradıldığından, ölkənin ticarət balansına müsbət təsir göstərir.
- Regional inkişaf: Azad ticarət zonaları çox vaxt ölkənin ucqar və ya iqtisadi cəhətdən zəif inkişaf etmiş ərazilərində yerləşdirilir. (Dünya Ticarət Təşkilatı – Free Trade Zones haqqında hesabatlar)
Azad limanlar və ticarət rejimi
Azad ticarət zonalarının bir başqa forması — azad limanlardır. Burada mallar ölkəyə rəsmi idxal edilmədən saxlanılır, emal edilir və ya yenidən ixrac olunur.
Məsələn:
- Sinqapur və Honkonq azad liman modelləri ilə qlobal ticarətdə liderdir.
- Dubayda yerləşən Jebel Ali Free Zone (JAFZA) 9000-dən çox beynəlxalq şirkətə ev sahibliyi edir.
- Avropada isə Rotterdam və Hamburg limanları bu sahədə mühüm nümunələrdir.
Azad limanlarda tətbiq olunan güzəştli ticarət rejimi sayəsində malların daşınması, saxlanması və satışı daha səmərəli şəkildə həyata keçirilir.
Azərbaycanda azad ticarət zonaları
Azərbaycan da bu modeldən aktiv şəkildə yararlanmağa başlayıb.
Ələt Azad İqtisadi Zonası (ƏAİZ) — ölkənin ilk beynəlxalq azad iqtisadi zonasından biridir. (https://afez.az/) Burada məqsəd, regionu Cənubi Qafqazın logistika və istehsal mərkəzinə çevirməkdir.
ƏAİZ-in üstünlükləri:
- 100% vergi və rüsum güzəştləri,
- Tam xarici mülkiyyət hüququ,
- Sadələşdirilmiş gömrük və inzibati prosedurlar.
Bu layihə, Azərbaycanın “Şimal–Cənub” və “Şərq–Qərb” nəqliyyat dəhlizlərində strateji mövqeyini daha da gücləndirəcək.
Azad ticarət zonalarının gələcəyi
Qloballaşma və rəqəmsallaşma dövründə azad ticarət zonalarının rolu daha da artmaqdadır.
Yeni dövrdə:
- Yaşıl enerji və texnoloji istehsal mərkəzləri bu zonalarda yaradılır,
- Rəqəmsal gömrük və blockchain əsaslı ticarət sistemləri tətbiq olunur,
- E-ticarət və logistika mərkəzləri sərhədsiz ticarəti asanlaşdırır.
Beləliklə, azad ticarət zonaları təkcə iqtisadi yox, həm də innovativ inkişaf platforması rolunu oynayır.
Nəticə
Azad ticarət zonaları ölkələrin iqtisadi siyasətində mühüm alətə çevrilib. Onlar:
- Sərmayəni cəlb edir,
- Ticarəti sürətləndirir,
- Yeni iş imkanları yaradır,
- İqtisadi sabitliyi gücləndirir.
Bu səbəbdən, hər bir ölkə üçün düzgün planlaşdırılmış azad ticarət zonası — qlobal iqtisadi rəqabətdə güclü addım deməkdir.
Arbitro Hüquq Şirkəti Birdəfəlik hüquqi xidmətlər, Korporativ hüquqi xidmətlər, Fiziki şəxslərə hüquqi xidmətlər təqdim edir. Təcrübəli vəkillərimiz ilə sizin hüquq müdafiəçiniz olmağa hazırıq.
